De tweede dag van Dövas Dag 2024 bracht ons naar Helsinki, Finland, waar het cruiseschip even stil ligt. Op het schip bezoeken veel dove mensen de informatiestands, terwijl het thema van dit jaar, “Gebarentaal door het leven”, centraal staat. Al sinds 2012 is dit de visie van Sveriges Dövas Riksförbund (de Zweedse nationale vereniging van doven). Met dit motto wil het bestuur benadrukken dat gebarentaal essentieel is voor dove en slechthorende mensen, van de geboorte tot hun laatste levensjaren, om toegang te krijgen tot alle activiteiten in hun dagelijks leven. Visual Box onderzoekt of dit in de praktijk ook daadwerkelijk zo is in Zweden.
Realiteit achter het motto “Gebarentaal door het Leven”
In Zweden worden dove en slechthorende baby’s meteen na hun geboortedag gediagnosticeerd met gehoorverlies. Hoewel er vanuit medisch oogpunt vaak direct voor een cochleair implantaat (CI) wordt gekozen, pleit de Zweedse Nationale Vereniging van Doven ervoor om ook vanaf dag één gebarentaal aan te bieden. “Technologie alleen is niet de oplossing voor een leven lang,” stelt Joakim Hagelin Adeby, de ondervoorzitter van Sveriges Dövas Riksförbund. “Er moet een volwaardig aanbod zijn, inclusief gebarentaal, voor dove mensen vanaf hun geboorte, zodat ze later zelf kunnen kiezen en niet pas te laat met gebarentaal in aanraking komen.”
Ondanks dat Zweden vooroploopt in het dovenonderwijs in vergelijking met andere Scandinavische landen, is er een daling te zien in de instroom van dove kinderen op dovenscholen. Veel kinderen worden nu geïntegreerd in reguliere scholen. “We moeten ons afvragen hoe het verder gaat met hen op het gebied van mentaal welzijn, sociale contacten, en meer,” aldus de ondervoorzitter. De Vlaamse regering heeft dit voorjaar het decreet basisonderwijs gewijzigd om de taalafdeling Nederlands – Vlaamse Gebarentaal en Nederlands in te voeren, zodat dove en slechthorende kinderen in Vlaanderen volwaardig tweetalig onderwijs kunnen krijgen. Maar net als in Zweden benadrukt Doof Vlaanderen, de nationale vereniging voor Doven in Vlaanderen (België), ook dat de toegang tot gebarentaal in de vroege levensjaren eerst gegarandeerd moet worden voor een succesvoller onderwijs en verdere levensfasen.
Juridische status van de Zweedse Gebarentaal
In 2006 werd de Vlaamse Gebarentaal erkend door de Vlaamse overheid. Deze erkenning is echter slechts symbolisch en impliceert niet dat gebarentalige Vlamingen alle gebarentaalrechten krijgen. Zweedse Gebarentaal (Svenskt teckenspråk) is de eerste gebarentaal ter wereld die in 1981 officieel werd erkend door de Zweedse overheid. Deze erkenning was een belangrijke mijlpaal voor de Zweedse dovengemeenschap en heeft geleid tot significante verbeteringen in het onderwijs voor dove mensen. Ondanks deze erkenning heeft de Zweedse Gebarentaal niet dezelfde juridische bescherming als andere minderheidstalen in Zweden. “Deze erkenning betekent niet automatisch dat alle gebarentaalrechten van dove mensen in Zweden zijn gegarandeerd,” aldus de ondervoorzitter. “Bijvoorbeeld, het recht op gebarentaaltolken is niet afdwingbaar. Er is geen sterk juridisch draagvlak voor.”
Sveriges Dövas Riksförbund streeft naar een versterking van de juridische status van de Zweedse Gebarentaal om ervoor te zorgen dat alle gebarentaalrechten van dove mensen effectief worden gewaarborgd.
Hoewel in België vaak wordt aangenomen dat de gebarentaalrechten in Zweden goed geregeld zijn, blijken er ook daar nog uitdagingen te bestaan. De juridische status van de Zweedse Gebarentaal lijkt wel sterker dan die van de Vlaamse Gebarentaal, die in België slechts symbolisch erkend is. Daarnaast valt op dat het aanbod van dove theater en media in Zweden meer structurele financiering krijgt. Hoe dit komt, zullen we in een volgend artikel verder onderzoeken.