In oktober 2024 werd in Vlaanderen een workshop over “antiracisme” georganiseerd, geleid door Lydia Gratis uit Ierland en Romel Belcher uit Zweden, beiden van Saved By the Sign. De workshop werd georganiseerd door Visual Box, een mediabedrijf voor doven in Vlaanderen, en was exclusief voor dove BIPOC-individuen. “BIPOC” staat voor Black, Indigenous en People of Colour. Het is een inclusieve term die de gedeelde ervaringen en uitdagingen van systemisch racisme benadrukt, waarmee zwarte, inheemse en gekleurde mensen te maken hebben. Deze workshop was bijzonder, aangezien het de eerste keer was dat dove BIPOC-jongeren uit heel Vlaanderen samenkwamen.

Een doorbraak voor dove BIPOC in Vlaanderen?

“Er zijn veel dove BIPOC in Vlaanderen, maar ze ontmoeten elkaar vaak alleen in besloten kring,” legt Ayfer Iceloglu, mede-initiatiefnemer van de workshop, uit. “Tot nu toe was er weinig gelegenheid voor een breder samenzijn van dove BIPOC in Vlaanderen. Er zijn wel kleine groepen van mensen van dezelfde leeftijd die soms samenkomen, zoals ikzelf ben onderdeel van een besloten groep dove BIPOC-vrouwen van mijn leeftijd. 

Hoewel jonge dove BIPOC in Vlaanderen wel vaker samenkomen om te sporten of te picknicken, bestond er nog geen grotere gemeenschap van dove BIPOC in Vlaanderen. Volgens Ayfer ligt dit probleem deels bij de overwegend witte Vlaamse dovengemeenschap: “We voelen ons daar vaak niet welkom. Het gevoel van niet erbij horen is waarschijnlijk de reden dat we als gemeenschap nog niet verder zijn gekomen.”

De ervaringen die tijdens de workshop werden gedeeld, toonden een grote behoefte aan een eigen gemeenschap voor dove BIPOC in Vlaanderen. Ayfer Iceloglu benadrukt dat dit essentieel is voor een antiracismebeweging binnen de overwegend witte dovengemeenschap: “We hebben een eigen cultuur, taal en identiteit. Zonder een gemeenschap kunnen we geen veranderingen doorvoeren in de structuren van dovenorganisaties.”

Uitdagingen in Europese dovengemeenschappen

De integratie van dove BIPOC binnen Europese dovengemeenschappen verloopt niet altijd soepel. Romel Belcher van Saved By the Sign wijst op het gebrek aan toegankelijke informatie in gebarentaal over antiracisme en discriminatie binnen de dovengemeenschap. “Er is weinig diepgaande discussie over deze onderwerpen. Daarom werkt Saved By the Sign eraan om deze lacunes op te vullen, en we merken een groeiende vraag naar dit werk.”

Hoewel Saved By the Sign oorspronkelijk bedoeld is om dove BIPOC te empoweren, valt het Lydia Gratis op dat in de afgelopen twee jaar meer witte deelnemers hun workshops hebben bijgewoond dan BIPOC. Het was zelfs Visual Box, geleid door witte dove leiders, die erin slaagde om BIPOC-jongeren uit heel Vlaanderen bijeen te brengen voor een workshop—iets wat deze jongeren zelf, ondanks hun grote wens, tot nu toe niet was gelukt. “Het gaat vooral om wie toegang heeft tot middelen,” legt Lydia uit. “Binnen de dovengemeenschappen worden financiering en middelen voornamelijk beheerd door witte mensen, wat aanzienlijke obstakels creëert voor dove BIPOC.”

Hoewel er in Vlaanderen, net als in sommige andere Europese landen, geen specifieke vereniging voor dove BIPOC bestaat, is er op Europees niveau wel Ubuntu European Deaf Youth (UEDY), een veilige ruimte binnen de European Union of the Deaf Youth (EUDY) voor dove BIPOC-jongeren. “De eerste keer dat ik de lezing van Lydia en Romel bijwoonde, was ik diep geraakt,” vertelt Alexandra Dongal uit Frankrijk, die deelnam aan de focusgroep van UEDY. “Het was emotioneel voor mij, en ik voelde me veilig om mijn eigen ervaringen te delen. Het is een geweldige plek voor zwarte mensen om ideeën uit te wisselen.”

Alexandra deelt dat ze zelf vaak micro-agressies ervoer binnen de dovengemeenschap: “Als kind wilde ik vrienden worden met iemand, maar het gevoel was niet wederzijds vanwege mijn huidskleur. Sommige mensen raakten mijn haar aan omdat het ‘anders’ was, wat ik niet prettig vond.” Ze voegt toe dat dit uitputtend voor haar was: “Ik vind niet dat het mijn verantwoordelijkheid is om hen op te voeden, vooral omdat ik nooit ben opgeleid om hiermee om te gaan. Dove zwarte mensen missen empowermentprogramma’s over antiracisme, in tegenstelling tot de programma’s die er zijn voor zaken zoals audisme.”

Alexandra voelt zich ook niet snel aangetrokken om zich aan te sluiten bij lokale dovenclubs in Frankrijk. “Wat hebben ze mij te bieden? Deze clubs zijn meestal wit. Ik heb daar niets tegen, maar ik zie het nut er niet van in om lid te worden. Ik voel hetzelfde over de NAD (National Association of the Deaf) in Frankrijk.”

Noodzaak van structurele verandering binnen de NAD’s

Volgens Romel Belcher zijn er drie elementen essentieel om dove BIPOC beter te integreren in de NAD’s in Europa: toegang tot middelen, goede relaties en representatie. “Zonder representatie is er geen relatie,” legt Romel uit. “Een ongelijke verdeling van middelen bevoordeelt de ene groep boven de andere. NAD’s zeggen vaak dat er geen BIPOC-kandidaten voor hun besturen zijn, maar ze negeren de noodzaak van representatie en relaties om BIPOC zich welkom te laten voelen.”

Ook Alexandra benadrukt het gebrek aan mediarepresentatie van BIPOC-doven in de Franse NAD: “Als de media alleen witte mensen tonen of vertrouwde figuren die onze cultuur niet delen, kijken we minder snel naar die video’s. Zelfs als we dat doen, nemen we de informatie minder goed op, omdat culturele verschillen ons ongemakkelijk laten voelen.” Ayfer Iceloglu stelt dat dit probleem ook in Vlaanderen bestaat: “In onze NAD worden vooral witte mensen vertegenwoordigd, wat ervoor zorgt dat dove BIPOC zich niet welkom voelen. Ze krijgen de indruk dat de NAD alleen voor witte mensen is.”

Ayfer wijst er ook op dat in Vlaanderen de drempel voor BIPOC om vertegenwoordigd te worden in media vaak te hoog ligt door verschillen in taalgebruik. “Dat is oneerlijk, want hun taalachtergrond verschilt van die van witte mensen,” zegt Ayfer ter verdediging van dove BIPOC. “BIPOC hebben niet dezelfde onderwijskansen of mogelijkheden om hun taalvaardigheden te ontwikkelen als witte mensen. Deze ongelijkheid in privileges is onrechtvaardig, omdat witte mensen meer toegang hebben tot betere kansen.”

Toch waarschuwen Lydia en Romel van Saved By the Sign dat NAD’s voorzichtig moeten zijn als ze beginnen met het betrekken van BIPOC in hun media. Ze mogen niet enkel als diversiteitsinsteek dienen, maar moeten daadwerkelijk investeren in relaties en voldoende middelen voor deze doelgroep. “Als BIPOC alleen worden ingezet om het diversiteitsimago van NAD’s te verbeteren, zullen ze obstakels ervaren en uiteindelijk afhaken. Dat is niet duurzaam,” zegt Lydia. “NAD’s moeten zelfreflectie toepassen en structurele veranderingen doorvoeren. Alleen dan zullen BIPOC zich echt welkom voelen en kan de dovengemeenschap vooruitgang boeken.”

LEAD REPORTER – JARON GARITTE & SARA BOUHOUT
CO-REPORTER –  ESTELLE ARNOUX
SUPPORTING REPORTER – KENNY ÅKESSON